Biên tập viên sách - những chuyện chưa kể

Bạn nghĩ bạn là ai?

Bạn ư? Bạn giống như một kiểu nhạc trưởng, kiến trúc sư, hay một đạo diễn vậy. Đây nhé, bạn có thể phải cùng với tác giả thiết kế nên cấu trúc cuốn sách, một bộ xương sống để tác giả đắp da đắp thịt vào. Khi tác giả đã có một nội dung tàm tạm, bạn xem xét tổng thể và có thể đề nghị tác giả thêm chỗ này bớt chỗ kia đảo chỗ nọ tách chỗ ấy nhập chỗ khác. Sau đó bạn soi từng dòng từng chữ một cách tỉnh táo xem tác giả viết đã đúng chưa (đúng sự thực, đúng nhân vật, đúng tình cảm, đúng tình huống, đúng chính tả,…), và viết hay chưa. Nếu cuốn sách có ảnh hoặc cần ảnh, bạn sẽ phải lục lọi các nơi tìm kiếm, hoặc chọn trong hàng lô lốc ảnh tác giả gửi để chọn những tấm đẹp nhất, phù hợp nhất, và bạn phải quyết định đặt ảnh vào những phần nội dung nào để đạt hiệu quả minh họa tốt nhất. Bạn có thể phải tìm người viết lời giới thiệu hay lời bạt hay vài câu nhận xét, nếu như cuốn sách cần phải thế. Hoặc chính bạn phải là người viết lời giới thiệu đó luôn.

Bạn sẽ nghĩ về tên sách, có rất nhiều cái tên không hay, và bạn nhất định phải đổi. Thực tế cho thấy nhiều cái tên sách là do biên tập viên sửa lại, hoặc nghĩ ra, hay hơn hẳn cái tên ban đầu tác giả đặt. Stephen Hawking đầu tiên đặt một cái tên khác cho cuốn sách “Lược sử thời gian” nổi tiếng - mà người ta nhất định phải có trên giá, nhưng không nhất định đã đọc - của ông: “Tựa đề ban đầu của tôi là “From the Big Bang to Black Holes: A Short History of Time, nhưng biên tập viên của tôi, Peter Guzzardi, đã chỉnh sửa một chút, và đổi “Short” thành “Brief”. Đó là một chiêu hay của người giỏi và đã góp phần vào sự thành công của cuốn sách. Đã có nhiều “lược sử” thuộc loại này kể từ đó, thậm chí cả "A Brief History of Thyme." Khi nội dung bản thảo đã hoàn chỉnh, bạn phải cho ý kiến về thiết kế mỹ thuật cuốn sách, sách thiết kế chân phương hay vui nhộn, bay bổng hay gọn gàng. Nếu sách là sách ảnh, thì bạn còn phải tham gia vào phần mỹ thuật nhiều hơn nữa. Bạn phải chọn ảnh cho bìa, tấm ảnh nào đẹp nhất và nói lên được đầy đủ nhất tinh thần cuốn sách. Còn nếu bìa do họa sĩ vẽ, bạn phải cho ý kiến về màu sắc, bố cục. Tổ chức các phần chữ trên bìa, bao gồm tên sách ở bìa 1, giới thiệu về tác giả ở bìa 2, phần nhận xét ngắn của những người uy tín ở bìa 3 và phần giới thiệu tác phẩm ở bìa 4, đương nhiên là việc của bạn luôn. Công việc này cũng chẳng hề đơn giản, vì bạn phải giới thiệu về tác giả ngắn nhất và hay nhất, bạn phải viết giới thiệu

Bạn phải kiểm soát khâu đọc chính tả/mo rát của người khác. Có khi người đọc mo rát sửa đúng thành sai hoặc không hiểu ý đồ của bạn. Bạn phải bám sát từng công đoạn một để cuốn sách ra đúng tiến độ, nhất khi cuốn sách ấy cực gấp. Bạn cũng phải dự đoán khả năng bán để đề nghị số lượng in chính xác, tránh bị đứt sách hoặc tránh bị thừa nhiều sách. Khi sách in ra, bạn phải lo truyền thông cho nó. Bạn tham gia tổ chức ra mắt cuốn sách đó, kịch bản chương trình thế nào, khách mời là ai, nếu cần thậm chí bạn phải dẫn chương trình ra mắt luôn, vì bạn là người hiểu nó nhất. Rồi tiện thể bạn phải viết bài review đăng báo, vì chẳng ai biết rõ nó như bạn. Bạn phải viết

thông cáo để gửi cho báo chí, rồi đưa thông tin trên facebook, website vì rốt cục, bạn khó nhường việc đó cho ai.

Sau đó bạn phải theo dõi tình hình tiêu thụ sách, có cần in tiếp hay không và bao nhiêu. Bạn cần biết phản hồi của độc giả thế nào. Bạn phải xem sách có cần hậu kiểm không. Tất cả những điều này giúp tạo nền tảng thông tin cho những dự định kế tiếp.



Đương nhiên, bạn cũng phải thực hiện việc ký hợp đồng với tác giả. Bạn cũng cần chăm sóc tác giả bằng cách theo dõi việc trả nhuận bút cho tác giả đúng thời hạn, thăm hỏi mỗi dịp lễ tết, giúp đỡ một số việc riêng trong khả năng. Giả dụ bạn có giúp tác giả đặt phòng khách sạn và vé máy bay nếu họ ở nước ngoài về, thì đó cũng là chuyện thường ngày ở huyện mà thôi. Không phải bất cứ cuốn sách nào, bất cứ biên tập viên nào cũng phải làm đầy đủ mọi công đoạn như vậy. Tùy mỗi cuốn, tùy mảng sách mà biên tập viên phụ trách thì các công đoạn sẽ có độ gia giảm nhất định (ví như biên tập sách mua bản quyền từ nước ngoài thì không có việc phải xây dựng nội dung sách, nhưng lại phải tổ chức dịch). Nhưng nói chung đó là một quy trình gần như đầy đủ cho một cuốn sách ra đời.



Như vậy, thực ra bạn cũng kinh ra phết. Bảo sao bạn không thấy mình là cả thế giới.



Bạn sẽ thấy nhiều khuôn mặt mang hình dấu hỏi to tướng khi bạn xưng (một cách tự hào) là biên tập viên sách. Nhiều người không hiểu đó là cái việc quái gì. Nhiều người hỏi lại: bán sách hả? Nhiều người nghĩ ngay: à, đọc chính tả í mà (thường quá, ai biết đọc biết viết mà chẳng biết đọc chính tả). Tóm lại đấy là một cái tên hết sức mù mờ. Chẳng như các nghề khác, bác sĩ chẳng hạn, rất rõ nhá: chữa bệnh, nhà giáo chẳng hạn: dạy học. Còn biên tập sách là làm gì chứ?



Thực ra biên tập viên là cái tên chung chung của người làm trong ngành báo chí, xuất bản. Nhưng trong nhiều trường hợp người biên tập các mảng khác có lựa chọn thay thế. Ví dụ, xưng là biên tập viên báo, người ta à ngay, nhà báo chứ gì. Xưng là biên tập mỹ thuật, à, họa sĩ chứ gì. Còn biên tập viên sách? Khéo ngay cả mẹ bạn cũng chẳng biết chính xác là bạn làm gì. Bạn sẽ rất sung sướng nếu khi xưng là biên tập viên sách, người ta sẽ à lên, bảo, nhà sách chứ gì. Nhà sách nghe chẳng thú vị hay sao, nhưng tiếc thay từ đó bây giờ đã được dùng để chỉ các cửa hàng sách lớn hoặc các đơn vị xuất bản tư nhân. Bạn cũng có thể xưng: tôi làm sách, nhưng đảm bảo người đối diện bạn hiểu được chết liền.



Nếu ai đó thực sự rỗi rãi nghe bạn giải thích, thì bạn sẽ phải nói lại tối thiểu một đoạn như ở trển. Còn nếu bạn muốn cho nhanh đỡ lằng nhằng, bạn đáp, vâng, tôi bán sách, vâng, tôi đọc chính tả.



Thế còn tác giả, người bạn đã cùng song hành suốt thời gian (có thể là hàng năm) cho đến khi cuốn sách ra đời và đến tay công chúng thì sao? Có những người đánh giá rất cao lao động của bạn. Ví như Stephen Hawking nhắc bên trên đã rất trân trọng biên tập viên Peter Guzzardi khi biên tập cuốn Lược sử thời gian, giúp nó trở thành một cuốn sách bán chạy nhất với hơn 10 triệu bản được bán trên toàn thế giới (theo Paris,Natalie, 2007-04-26, "Hawking to experience zerogravity", The Daily Telegraph, London). Hawking nói: “Peter Guzzardi, biên tập viên của tôi ở nhà xuất bản Bantam Books đã gửi cho tôi rất nhiều trang nhận xét và yêu cầu về những điểm ông cảm thấy tôi giải thích chưa thật thỏa đáng lắm. Tôi cũng phải thú nhận rằng tôi đã cảm thấy rất bực mình khi nhận được những bản liệt kê dài gồm những điều cần phải sửa đổi, nhưng ông đã hoàn toàn có lý. Tôi tin chắc rằng cuốn sách sở dĩ hay hơn chính là do ông đã bắt tôi phải làm việc cật lực.”


Nhưng có nhiều người (chiếm phần đông) cho rằng thực ra bạn có làm gì mấy đâu nhỉ. Đôi khi họ chỉ biết giục và giục, sách có chưa, có sách chưa, làm gì mà giờ chưa có, trong khi bạn đang vắt chân lên cổ. Họ cho sự nhiệt tình của bạn và nhà xuất bản của bạn chỉ là vì muốn kiếm thật nhiều tiền từ công sức của họ. Họ chẳng đếm xỉa đến tình cảm bạn dành cho cuốn sách của họ - cuốn sách mà sau bao lâu gắn bó và chăm chút cho nó, bạn đã coi như cuốn-sách-của-chính-mình, bạn yêu nó và tự hào về nó không kém gì tác giả. Thế nhưng trong rất nhiều lời cảm ơn họ dành cho những người giúp cuốn sách ra đời, rất có thể tên của bạn không bao giờ được kể.